ભગવતીકુમાર શર્માની નવલકથા ‘ઊર્ધ્વમૂલ’ એ માત્ર શબ્દોનો સમૂહ નથી, પરંતુ એક સર્જકની દાયકાઓ લાંબી તપસ્યા, આંતરિક સંઘર્ષ અને આખરે મળેલી સિદ્ધિની ગાથા છે. આ કૃતિ લખવા પાછળ લેખકે જે ‘અપૂર્વ પરિશ્રમ’ કર્યો છે તે તેમના પોતાના શબ્દોમાં જ પ્રગટ થાય છે: “એક-બે નહિ, વારંવાર તે લખી છે. શબ્દેશબ્દ પર ધ્યાન આપવાની કોશિશ કરી છે.”

વિચાર કરો, આ નવલકથાનો પહેલો મુસદ્દો છેક ૧૯૭૩માં લખાયો હતો. પરંતુ, લખતા લખતા જ અચાનક લેખકનો રસ ઊડી ગયો, જાણે કે કાંઠે પહોંચેલું વહાણ ડૂબી ગયું હોય! ભગવતીકુમાર માટે, જેઓ સંપૂર્ણપણે કૃતિમાં લીન થઈને લખે છે, એકાગ્રતામાં સહેજ પણ ખલેલ પડે તો આખું માળખું ધરાશાયી થઈ જાય. બે દાયકાથી વધુ સમય પછી, એક દિવસ મનમાં વિચાર આવ્યો: શું એ અધૂરી કૃતિમાં કોઈ શક્યતા બાકી છે? મિત્રે સાચવેલી હસ્તપ્રત ફરી વાંચી, અને ‘શક્યતા’ દેખાઈ. અન્ય બે અધૂરા મુસદ્દાઓને પણ જોડીને, પાત્રો પ્રથમ કૃતિના અને સમસ્યા બીજી કૃતિની – એમ એક નવું જ માળખું રચાયું. અને આમ, સાતેક વર્ષના અથાક સેવનને અંતે, ‘ઊર્ધ્વમૂલ’નો જન્મ થયો. આ સર્જન લેખક માટે ‘આનંદસભર અનુભવ’ બન્યું, અને તેમણે સ્વીકાર્યું કે આ નવલકથાએ તેમની ‘આછીપાતળી સર્જકતા’નો કસ કાઢી નાખ્યો છે.

આ નવલકથાનું હૃદય છે મૂલવિહીનતાની સમસ્યા. લેખક આ જટિલ પ્રશ્નની બહુપરિમાણીય અને કલાત્મક મીમાંસા કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, ભલે તેઓ પોતે નમ્રતાપૂર્વક કહે કે તે કેટલું સફળ થયા છે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. ‘ઊર્ધ્વમૂલ’માં તમને કથાના વિસ્તાર કરતાં પણ વધુ, પાત્રોના **’ચિત્તના પાતાલકૂપમાં ઊંડે શારકામ’**નો અનુભવ થશે. લેખક અહીં માનવીય મનના અગોચર ખૂણાઓને ખોતરે છે, તેમની ગૂઢ સંવેદનાઓ અને અસ્તિત્વના પ્રશ્નોને ઉજાગર કરે છે.

ભગવાન શર્માની અગાઉની કૃતિ ‘સમયદ્વીપ’ની જેમ, અહીં પણ લેખકનું મન મંદિરો, ધર્મગ્રંથો અને પરમતત્ત્વ વિષેની અભીપ્સા તરફ વારંવાર વળે છે. ખાસ કરીને નવલકથાના અંતિમ ખંડમાં આ આધ્યાત્મિક સ્પર્શ સઘન બને છે, જે લેખકના હૃદગત પ્રશ્નો અને ‘કશાકની શોધ’ના ઉત્કટ વલણને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ‘ઊર્ધ્વમૂલ’ લખાયા પછી તો આ પ્રશ્નો અને અભીપ્સા વધુ તીવ્ર બન્યા છે, જે ભવિષ્યમાં અન્ય કૃતિઓનો આકાર લઈ શકે છે.

જો તમે માત્ર એક વાર્તા નહીં, પરંતુ સર્જકના આત્માનો અવાજ, દાયકાઓની ધીરજ અને માનવીય અસ્તિત્વના ગહન પ્રશ્નોનું કાવ્યાત્મક આલેખન અનુભવવા માંગતા હો, તો ‘ઊર્ધ્વમૂલ’ તમારા માટે જ છે. આ નવલકથાનો ‘ગદ્યગોંફ’ ગૂંથવામાં લેખકને જે ‘આહ્લાદ’ મળ્યો છે, તે વાચક તરીકે તમે પણ અનુભવી શકો છો. આ કૃતિ ભગવતીકુમાર શર્માના સર્જનપ્રવાહનું એક ઉત્કૃષ્ટ શિખર છે, જે તમને ગહન વિચાર અને અદભુત ભાષાનો અનફર્ગેટેબલ અનુભવ કરાવશે.