આનંદમઠ: રાષ્ટ્રભક્તિની જ્યોત પ્રગટાવતી એક ઐતિહાસિક મહાનવલ

બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય દ્વારા રચિત “આનંદમઠ” એ માત્ર એક નવલકથા નથી, પરંતુ ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં રાષ્ટ્રવાદની જ્યોત પ્રગટાવનારી અને લાખો લોકોને પ્રેરણા આપનારી એક ઐતિહાસિક કૃતિ છે. કાશ્યપી મહા દ્વારા અત્યંત સુંદર અને ભાવવાહી રીતે ગુજરાતીમાં અનુવાદિત આ પુસ્તક, ૧૮મી સદીના અંતમાં બંગાળમાં પડેલા ભયાવહ દુષ્કાળ અને તેમાંથી ઉદ્ભવેલા ‘સંન્યાસી વિદ્રોહ’ની પૃષ્ઠભૂમિ પર આધારિત છે.

આ નવલકથા એક એવા સમયે લખાઈ હતી જ્યારે ભારત અંગ્રેજોના શાસન હેઠળ હતું, અને લોકોમાં સ્વતંત્રતાની ભાવના ધીમે ધીમે જાગી રહી હતી. બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાયે આ પુસ્તક દ્વારા એક ગુપ્ત સંપ્રદાય ‘સંતાન’ની કથા રજૂ કરી છે, જેઓ માતૃભૂમિને મુક્ત કરાવવા માટે પોતાનું સર્વસ્વ ત્યાગીને સંઘર્ષ કરે છે. વાર્તામાં મહેન્દ્રસિંહ અને કલ્યાણી જેવા પાત્રો દુષ્કાળની ભયાવહતામાંથી પસાર થતાં, કેવી રીતે આ સંન્યાસી સમુદાયમાં જોડાય છે અને દેશભક્તિના યજ્ઞમાં આહુતિ આપે છે, તેનું હૃદયસ્પર્શી આલેખન છે.

“આનંદમઠ” ની સૌથી મોટી અને કાયમી દેન તેનું અમર ગીત “વંદે માતરમ્” છે, જે ભારતના રાષ્ટ્રીય ગીત તરીકે સ્વીકારાયું છે. આ ગીત આ પુસ્તકમાં જ પ્રથમવાર પ્રગટ થયું હતું અને તેણે સ્વતંત્રતા સેનાનીઓમાં અદમ્ય જુસ્સો ભર્યો હતો. અંગ્રેજ સરકારે આ પુસ્તક પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો, જે તેની પ્રેરણાદાયી શક્તિનો પુરાવો છે.

કાશ્યપી મહાનો અનુવાદ મૂળ કૃતિના ભાવાર્થ અને ઐતિહાસિક ગૌરવને અકબંધ રાખે છે, જેથી ગુજરાતી વાચકો પણ આ મહાન કૃતિનો પૂરેપૂરો આસ્વાદ માણી શકે. આ નવલકથા માત્ર એક ઐતિહાસિક ઘટનાનું વર્ણન નથી, પરંતુ તે દેશભક્તિ, બલિદાન, ધર્મ અને કર્મનો એક મહાન સંદેશ આપે છે.

જો તમે ભારતના ઇતિહાસ, સંસ્કૃતિ અને રાષ્ટ્રવાદના ઉદયને સમજવા માંગતા હો, અને એક એવી નવલકથા વાંચવા માંગતા હો જે તમને ઊંડાણપૂર્વક વિચારવા મજબૂર કરે અને રાષ્ટ્રપ્રેમની ભાવના જગાવે, તો “આનંદમઠ” તમારા પુસ્તકસંગ્રહમાં અવશ્ય હોવું જોઈએ. આ પુસ્તક તમને માત્ર મનોરંજન જ નહીં, પરંતુ એક યુગપરિવર્તન અને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામના આત્માનો પરિચય કરાવશે.